اولیای خدا، عرفا و بزرگان درمورد مفهوم نماز بسیار سخن گفته اند. کتاب های زیادی نیز در مورد نماز نوشته شده است که مطالعه آن در راه شناخت مفهوم نماز،دلیل خواندن آن و اینکه حمد و ثنا از چه کسی و برای کیست، به انسان کمک می‌کند. سؤال این است که به راستی اگر نماز بر خدای ذات خوانده می‌شود، توصیفش چیست؟

 

اگر نماز بر رب خوانده می‌شود، رب کیست، کجاست و چه ویژگی هایی دارد؟ مفهوم «رب» در قرآن، مربی و پرورش دهنده است. حال اگر مربی و پرورش دهنده انسان، خدایی باشد و او را در پاکی و نورانیت پرورش دهد، مربی الهیست و اگر او را در بطالت و گمراهی بپروراند، مربی طاغوتیست. انسانی که از راه صحیحی خارج، منحرف و گرفتار فساد می گردد، نیز بر رب و اله خویش نماز می‌خواند؛ اما با این تفاوت که رب و اله او شیطان و طاغوت است.

 

بنابراین، همه چیز در عالم کثرت وجود دارد و زشتی و زیبایی در هم تنیده است. هر انسانی با استفاده از قوه اختیارش راه خود را انتخاب می‌نماید. عالم هستی همواره در حال نماز خواندن و حمد و تسبیح گفتن است. اما نکته اینجاست که هر چیز و هر کس بر چه و بر که نماز می‌خواند!